گلیم پشمی کلات (پلاس و پلاسچه کلات)

از صنایع دستی رایج در بخش محدودی از روستاهای کلات پلاس بافی است. پلاس هنر دست است از تبدیل پشم به نخ‌های رنگین و مرغوب که تار و پود مقاوم و زیبایی برای بافت پلاس به دست می دهد. کارگاه پلاس تا کنون به صورت افقی رواج داشته و شبیه کارگاه قالی است. قدمت پلاس بافی احتمالا به کوچانده شدن بخشی از لرهای غرب کشور به قسمت‌های مرزی خراسان می رسد. چراکه این محصول در بین این اقوام بیشتر به چشم می خورد. روستاهای قله زو، سیرزار و آقداش بیشترین پلاس را در منطقه کلات تولید و به بازار عرضه می کنند. پلاس نیز دارای زیرشاخه‌هایی از قبیل سیاه چادر، خورجین، پادری، کناره، پشتی، رومیزی و سرجل می باشد. نقطه عطف تولید محصولات متنوع پلاس با نقش‌های چخماق، قیران، پیکام، میجه، آلاقورت و… با حضور سازمان صنایع دستی در اواخر دهه ۶۰ و تامین مواد اولیه تولید از قبیل نخ، پشم و رنگ گیاهی برای تولیدکنندگان بود. هنر بافت گلیم‌های پر نقش و نگار در روستاهای قله زو و آقداش نیز از اعتبار ویژه‌ای برخوردارند. پلاس امروز از کم شدن تمایل بافندگان به تولید این محصول زیبا رنج می برد.
فروشگاه اینترنتی کلاتی زیباترین و خوش‌نقش‌ترین پلاس‌ها را از بهترین بافندگان آن تهیه کرده و برای مشتریان خود فراهم آورده است. انواع پادری یک تکه، دو تکه، زیراندازهای یک تا چهار متری، کناره، پلاس روی پله و یا هر ایده‌ای که شما در ذهن دارید در بافت پلاس میسر است. خرید پلاس کمکی به حفظ این هنر در میان بافندگان و افزایش رغبت جوانان روستایی در گرایش به تولید صنایع دستی و حفظ این هنر است.
پلاس‌های پشمی دستبافته کلات نیز در کیفیت و ابعاد مختلفی تولید می شود. انواع پادری، کناره، پله پوش و … در ترکیبی از ابعاد عرضی ۸۰، ۱۰۰ و ۱۲۰ سانتی متر در طول ۸۰، ۱۰۰، ۱۲۰، ۱۵۰، ۱۸۰، ۲۰۰ و ابعاد سفارشی قابل تولید می باشد.

فرش و قالیچه

تولید قالی در انواع گوناگون آن از دیرباز در برخی از روستاهای کلات رواج داشته است. فرش دست باف خرسک یا قالیچه به صورت کارگاه افقی یا زمینی باف در کلات و روستاهای آن با نقشه‌های محلی و نقشه‌های متنوع گل عرق چینی، گل سماوری، گل مجمعی و گل ترکمنی رایج بوده است. همچنین قالیچه‌های روی اسب، پادری، پشتی و انواع دیگر قالیچه با ابعاد مختلف از بافته‌های هنرمندان کلاتی می باشد. از دهه ۱۳۵۰ با ورود تولیدکنندگان و صادرکننده‌ها به کلات، شکل دار قالی از حالت زمینی بافت، به صورت عمودی و همچنین ابعاد قالیچه‌ها به اندازه‌های استاندارد ۲ در ۳ و ۳ در ۴ و بافت آن از حالت سنتی به نیمه صنعتی تغییر یافت و اکنون در بافته‌های نیمه صنعتی از نقش‌های افشان، لچک ترنج، زیرخاکی، گل فرنگ و گل میمی بیشتر بهره گرفته می شود. اکنون فرش، قالیچه و همچنین تابلوفرش‌های مرغوب و کم نظیر هنرمندان کلاتی با وجود تولید محدود در میان اهل فن شناخته شده است.

لباس کردی

همان طور که از نام آن پیداست بیشتر در میان اقوام کرد(کرمانج) تولید می شود. به دلیل تعامل قومیت‌های ساکن کلات با یکدیگر و زیبایی خاص لباس‌های کردی، این پوشاک در میان غیرکردها نیز تولید و استفاده می شود. در گذشته این نوع پوشاک به عنوان پوشش اصلی و بومی کردهای منطقه رایج بوده است. اما با گسترش فرهنگ غالب شهری، امروزه از این لباس‌ها بیشتر در جشن‌های عروسی و مراسم خاص استفاده می شود. لباس‌های کردی تولید شده در کلات شامل زیرپوش، پیراهن، نیم‌تنه (گله‌جه)، جوراب، شلوار و عرق چین است که هر یک دارای نقش‌ها و نگاره‌های گوناگون می باشد و روی آن‌ها با مداخل و قیطون و سکه‌های قدیمی قلع و نقره آراسته می شود.

چادر شب

تولید این محصول در میان روستاهای لاین و زاوین رواج دارد. در بافت این محصول دستی از نخ‌های ابریشمی که محصول خود تولیدکنندگان است استفاده می شود. کارگاه‌های تولید چادرشب هنوز به صورت سنتی اداره می شوند. در گذشته این صنعت در اغلب روستاها رایج بوده اما اکنون در تعداد محدودی از روستاها فعال است. دستمال، رومیزی، لچک، بقچه بند و… از دیگر زیرشاخه‌های چادرشب می باشد. زنان در گذشته از چادرشب به عنوان پوشش سر و بدن استفاده می کردند و هم اینک نیز جزو لباس‌های کردی است و در مجالس و جشن‌های مختلف دیده می شود.

نوار بافته‌های ابریشمی

از زیباترین شاخه‌های هنر ابریشم بافی نواربافی است و شهر زاوین مرکز بافت ابریشم منطقه کلات محسوب می شود. ابریشم بافی مردم زاوین دارای کیفیت و موقعیتی جهانی است که اهالی روستاهای زاوین سفلی و علیا در آن تبحر دارند و نشان یونسکو را در این زمینه از آن خود کرده‌اند. هنرمندان ابریشم باف در بافته‌های خود از رنگ‌های درخشان مشکی، سبز، زرد، سرمه‌ای و سفید استفاده می کنند. طرح های هندسی این بافته‌ها قابل مقایسه با قالی و گلیم است. نقوش به کار رفته در این دست بافته‌ها برگرفته از محیط پیرامون و عوارض طبیعی هستند. نوارهای رنگی و زیبایی که در بسیاری از لباس‌های محلی و لباس‌های دیگر مانند مانتو و شلوار نیز قابل استفاده هستند.

دست ساخته‌های زینتی

هنر اقوام کرد و ترک و لر ساکن کلات به گونه‌ای در هم آمیخته که گاه تشخیص آنچه از صنایع دستی تولید می کنند به سختی ممکن است. آوازها و نواها، رنگ‌های روشن و تیره‌ای که از طبیعت می گیرند، نوع بافته‌ها، مواد اولیه و بسیاری از ویژگی‌هایی که این اقوام با یکدیگر به اشتراک گزارده‌اند، تنوع کم نظیری از صنایع دستی را در منطقه کلات پدید آورده است که وسایل زینتی از آن جمله‌اند. ساخته‌هایی از طلا و نقره که به همراه لباس‌های محلی استفاده می شود تا بافته‌هایی که در همه جای یک زندگی آرام روستایی کاربرد دارد. از ابزارآلات زندگی گرفته تا تزیینات خانه و حتی تزیین حیواناتی چون اسب وزین و برگ آن. به یقین می توان گفت پیش از گسترش شهرنشینی و تاثیر آن بر جوامع روستایی، با تلاقی فرهنگی شکل گرفته میان اقوام حاضر در جغرافیا و تاریخ کلات، هنر در این منطقه به سوی کمال در حرکت بوده است. هنری که هنوز هم در میان برخی از روستاییان مایه معیشت و بقا است و به حیات خود ادامه می دهد.

سایر صنایع دستی کلات

هنر دست بافندگان و صنعت گران کلاتی به چادرشب، گلیم و فرش خلاصه نمی شود. اگرچه بسیاری از صنایع دستی هنرمندان کلاتی در حال فراموشی و نابودی است، هنوز هم می شود در میان خانواده‌های هنرمند روستایی دست‌ساخته‌هایی را یافت که دوران فراموشی و انزوای خود را سپری می کنند. از دیگر صنایع دستی مردمان کلات می توان موارد زیر را نام برد.

جوراب بافی
نیک بافی
مداخل بافی
لباس محلی زنانه و مردانه
چادرشب بافی
جاجیم بافی
چهل تکه دوزی
عرق چین
سیاه چادربافی
قانجقه بافی
پنج میله بافی
شماره دوزی
پلاس بافی
ابریشم بافی
برکم (کلاه منجوق دوزی شده)
سوزن دوزی
نمد مالی
کلاه نمدی
پی تاو
نمد چوپانی(خمینک)
کوم(کلاه پشمی)
چارق
ریجه بافی
سفره شتری
قالی بافی
بند قنداق(مراص)
قیطان بافی

با تشکر از دوست گرانمایه علی بهرامی کیا برای اجازه استفاده از مطالب وبلاگشان در این صفحه.